Tegen het einde van het jaar komen er weer overal jaaroverzichten, rankings en lijstjes. Het is een tijd om terug te kijken naar het afgelopen jaar, zowel wat betreft de gebeurtenissen van nieuwswaardig belang als persoonlijk met dingen als Spotify wrapped. Ook lijsten die meer omvatten dan het afgelopen jaar zijn juist in december populair, zoals de Top 2000 nummers aller tijden op NPO Radio 2. Dit jaar publiceerden mijn lieve vrouw en ik een boek over de showbizz legende Frank Sinatra, die ook altijd voorkomt in allerlei lijstjes: top 2000 aller tijden, grootste entertainer van de twintigste eeuw, nostalgie top zoveels, begrafenischarts, beste jazz albums aller tijden, et cetera. Voor de leut kijk ik hierom nog eens naar hoe Sinatra het doet in enkele van deze Nederlandse lijstjes. Daarbij put ik vrolijk uit allerlei passages die in ons boek staan.
De Grootste Entertainer van de Twintigste Eeuw
Over de vraag wie de grootste entertainer is van de Twintigste Eeuw zijn de meningen logischerwijs verdeeld. Het is altijd maar van welke kant je het bekijkt. Als het gaat het om muziek kan je natuurlijk simpelweg kijken naar de meeste hitnoteringen en dan zouden de Beatles het ongetwijfeld winnen. Maar goed, de Beatles zijn weer een band, niet een persoon. Is het dan misschien Paul McCartney? Maar tel je dan al zijn werk bij elkaar op - Beatles, Wings en solo - of moet je dat toch op een of andere manier splitsen? En als je het hebt over 'entertainer' dan hebben we het niet alleen over muziek, maar ook over televisie, films, radio en toneel. Hoe ga je die categorieën dan meten en met elkaar vergelijken? En in hoeveel van die categorieën moet een persoon actief zijn geweest? En wat is dan belangrijker? Populariteit van een persoon op zijn piek, of de lange adem over meerdere decennia heen?
We komen bij een dergelijke omvangrijke vraag al snel tot de conclusie dat je een paar dozijn mensen kan noemen en dat het verder een kwestie is van mening en smaak. Wat we hier wel kunnen zeggen is dat hoe breder je de vraag stelt hoe hoger Sinatra zal scoren. Niet dat ik perse wil dat Sinatra de grootste entertainer van de Twintigste Eeuw is, maar met een carrière van 1935 (als winnaar van een heel vroege Amerikaanse soort 'Idols' op de radio) tot 1996 had de man een zeer lange en veelzijdige adem, als zanger, acteur, komiek, danser, televisie presentator en radiopersoonlijkheid. Het is daarom altijd mooi om even stil te staan bij zijn 'legacy'. Als hij niet de grootste was, was hij zeker een van de grootsten.
Een interessante graadmeter voor 'hoe groot' iemand is, is hoe vaak er over iemand geschreven wordt. Het voordeel daarvan is dat niet alleen wordt meegenomen hoe succesvol iemand was al entertainer, maar ook in hoeverre iemand deel uitmaakte van het culturele geheugen van een groep mensen, zoals 'de inwoners van Nederland'. Voor ons boek hebben we dankbaar gebruik gemaakt van de gedigitaliseerde krantenartikelen uit Delpher, de online krantenbank van de Koninklijke Bibliotheek (met onder andere Volkskrant, Trouw, Telegraaf, Algemeen Dagblad, Parool) Het is bekend dat daar de nodige methodologische bezwaren aan kleven, zoals vooral een gebrek aan representativiteit. De kranten die er niet in staan, worden immers ook niet meegenomen in het onderzoek. Met een onderwerp als Sinatra is er echter zo reusachtig veel (meer dan 19.000 krantenartikelen werden gevonden met de zoekterm ‘Frank Sinatra’) dat het onwaarschijnlijk is dat er iets van groot belang gemist wordt.
De verdeling van de krantenartikelen over de jaren heen laat zien dat er vijftig jaar lang, vooral vanaf eind jaren vijftig, heel veel over Sinatra werd geschreven in Nederland. Een zogenaamde ‘Ngramviewer’ van de Koninklijke Bibliotheek toont hoe relatief vaak een woord of woordcombinatie voorkomt in het hele corpus van woorden in de kranten. Daaruit blijkt dat willekeurige, tamelijk gebruikelijke woorden als ‘olifant’, ‘kookboek’ en zelfs ‘bloemkool’ van vergelijkbare orde van grootte waren als ‘Sinatra’. Als we Sinatra vergelijken met andere artiesten, dan zien we dat onder normale omstandigheden Sinatra ongeveer evenveel voorkomt als ‘Beatles’ en ‘Elvis’ en iets meer dan (Barbra) ‘Streisand’. De Beatles beleefden, ook in de Nederlandse kranten, een enorme piek in populariteit in het midden van de jaren zestig, terwijl Elvis meer besproken werd na zijn tragische dood in 1977 en de jaren daarna. Sinatra bereikte zijn, relatief bescheiden, krantenpiek in 1975, het eerste jaar dat Sinatra het won van ‘bloemkool’, toen hij voor het eerst in Nederland een concert gaf. Daarvoor zat nog een kleine piek in 1966, toen zijn dochter Nancy de Sinatranaam omhoog duwde met haar wereldhit ‘These Boots Are Made For Walkin’’. De grootste hoogtepunten van Sinatra’s carrière waren in 1975 echter al geweest: de tieneridool Sinatramanie in de Verenigde Staten in de jaren veertig waar Nederland door de oorlog weinig van had meegekregen, zijn glansrijke oscarwinnende filmcarrière van de jaren vijftig en zijn legendarische optredens in de jaren zestig met zangbroeders Dean Martin en Sammy Davis jr.
Van mogelijk de 'drie grootsten' uit de Twintigste Eeuw, had Sinatra op basis van Delpher de langste adem, hadden de Beatles de hoogste piek en was Elvis het langste dominant, maar pas na zijn dood.
De Top 2000 dan
De Top 2000 is een jaarlijks bij elkaar gestemde lijst van de beste nummers aller tijden. Het is echter niet bepaald een heel hoopvolle bron om Sinatra tot de grootste van de twinttigste eeuw te willen bombarderen. In 2022 was Sinatra vijf keer in de top 2000 te vinden: My Way (329); That's Life (908); Fly me to the Moon (983); Theme From New York New York (1545); It Was a Very Good Year (1998). In vergelijking met andere grote artiesten is dat zeer mager. The Beatles blazen hem weg met hun 35+ noteringen en ook Elvis, Queen en ABBA doen het veel beter.
Die cijfers zijn hard, maar voor een zanger die begon voor de oorlog scoort Sinatra nog altijd heel hoog. Andere Amerikaanse generatiegenoten, niet bepaald de kleinste namen, komen er nauwelijks in voor: Doris Day (0), Dean Martin (0), Judy Garland (0), Louis Armstrong (2), Peggy Lee (0), Nat King Cole (0), Ella Fitzgerald (1), Sammy Davis jr. (1), Lena Horne (0), Bing Crosby (0), Rosemary Clooney (0), Tony Bennett (0), Billie Holiday (0), Perry Como (0). Het zegt veel over de tijdloosheid van Sinatra.
In de nostalgie top 55 uit 2009 stond Sinatra's ‘My Way’ wel op de eerste plaats, voor klassiekers ‘Yesterday’ van The Beatles, ‘White Christmas’ van Bing Crosby en ‘Het Dorp’ van Wim Sonneveld.
'My Way' het meest legendarische uitvaartnummer?
Sinatra zat al dertig jaar in het vak toen hij zijn mogelijk meest invloedrijke nummer uitbracht. Hoewel het nummer nooit in de top 40 stond, want hier niet uitgebracht als single, hebben decennia daarna nog uiteenlopende Nederlandse artiesten als de Zangeres zonder Naam, Lee Towers, The Party Animals en Herman Brood het nummer opgenomen. Alleen de laatste bereikte daarmee (postuum) de nummer 1 positie in 2001. Cabaretier Paul van Vliet nam president Nixon op de korrel na het Watergate schandaal (1974) met een parodie op 'My Way' (I travelled each and every sly way. Don't blame me John Dean, he did it my way.'). Andre Hazes maakte weer zijn eigen tekst op de melodie, wat het nummer ‘Waarom’ werd, maar zijn eerste platenmaatschappij wilde daar niets mee. ‘Die man was heilig, daar mocht je niet aan komen, terwijl de hele wereld dat nummer heeft gezongen.’
De tekst van ‘My Way’ was geschreven door zanger Paul Anka, die het op de melodie had gezet van het nummer 'Comme d'Habitude' van Claude François. Anka was een vriend van Sinatra en had de tekst geschreven met Sinatra in gedachten. Sinatra had in 1968 al tegen hem gezegd dat hij met pensioen wilde gaan. In ‘My Way’ zingt hij over het einde (van zijn carrière) en hoe hij alles op zijn manier had gedaan zonder veel spijt.
Per ongeluk, maar ook wel begrijpelijk, werd ‘My Way’ ook heel populaire uitvaartmuziek in Nederland. Het nummer begint immers met ‘And now the end is near, and so I face the final curtain’ en is ook wel geïnterpreteerd als tekst van een persoon die op sterven ligt. Zanger Ben Cramer was lyrisch over het nummer: ‘Dat gaat over een man, die op bed ligt te sterven, hij kijkt naar het eindeloze gordijn ... geweldig.’ In de kranten wordt het nummer door uitvaartondernemers tot aan de jaren negentig genoemd als een van de meest gekozen nummers, achter ‘Waarheen Waarvoor’ van Mieke Telkamp. Daarna begon het enigszins op zijn retour te raken. Mensen kozen vaker muziek die niet noodzakelijkerwijs geschikt was voor een uitvaart, waardoor er meer variatie kwam. Desalniettemin is ‘My Way’ ook nu nog in Nederland een populair nummer om te draaien bij een uitvaart.
Invloed op Collega's
Hier komen we natuurlijk weer op een terrein dat niet te meten is, maar de invloed van een entertainer op andere entertainers zou ook een graadmeter kunnen zijn voor hoe 'groot' iemand werkelijk is. Buiten Nederland had Sinatra een grote schare aan vrienden en bewonderaars onder andere entertainers. Voor The Beatles, Elvis en Michael Jackson alleen al, was hij een van de grote voorbeelden. Het zal niemand verbazen dat Sinatra ook in Nederland een grote naam was onder andere artiesten, niet omdat ik dat zeg, maar omdat een hele batterij aan showbizzlegendes dat zeggen en zeiden. In Nederland was Willy Alberti een van de grootste Sinatra fans, zoals we ook in ons boek uit de doeken hebben gedaan en nog eens op hebben toegespitst in ons artikel in Ons Amsterdam.
Niet alleen Willy Alberti, maar veel zangers zagen Sinatra als de gouden standaard. Wat hier volgt zijn slechts enkele treffende voorbeelden.: Pim Maas was een fan; Johnny Jordaans grote idool was Sinatra; Rob de Nijs was een groot bewonderaar; Johnny Lion was een groot fan; Peter Kraus zag hem als zijn voorbeeld; Eddy Doorenbos vond dat Sinatra ‘van alle zangers de beste timing’ had. Dick Rienstra was een bewonderaar en verzamelaar; Ton van Duinhoven vond hem ‘een ongelofelijk talent, volkomen hors concours.’; Wim Koopmans was fanatiek Sinatra fan; voor Arie Ribbens was Sinatra een ‘god’. Albert West had Sinatra zien optreden in Amsterdam in 1975 en kwam superlatieven tekort: ‘Ik heb vorige week Frank Sinatra gezien en dan weet je dat je nog veel moet leren. Als je ziet hoe die oude rot zo'n zaal op een uitstekende manier weet te pakken dan zit ik me af te vragen, wie moet hem straks toch eigenlijk opvolgen? Want wat hij kan, kan volgens mij niemand anders in de amusementswereld van dit ogenblik.’ Ramses Shaffy zag Sinatra voor het eerst in 54/55 in de film Young at Heart. 'Ik vond dat zo indrukwekkend, die combinatie van zingen en acteren, dat ik dacht: ‘dat wil ik ook!’ Als Sinatra zo'n liedje zingt, dan is hij op dat moment de hoofdfiguur zelf. Diepe bewondering heb ik voor hem.
Niet alleen zangers, maar ook zangeressen waren vol complimenten. Willeke Alberti hebben we eerder vermeld als groot fan. Jazz zangeres Greetje Kauffeld zei over Sinatra: ‘Die is voor mij nog altijd de allergrootste. Naarmate ik ouder word, ontdek ik ook steeds meer, waarom. Hij weet met zijn perfekte timing en frazering als geen ander zijn teksten aan het publiek over te dragen. Emoties over te brengen.’ Over een concert van Sinatra in het Concertgebouw zei ze: ‘Als iets echt overweldigend is, schieten woorden te kort. Zoiets maak je maar een paar keer mee in je leven.’
Sinatra was als allround entertainer ook populair bij cabaretiers. Toon Hermans was decennialang ‘een groot bewonderaar van Frank Sinatra’. Hermans zei hierover dat het niet alleen zijn stem was die het hem deed, maar ook zijn persoonlijkheid. ‘Hij is een legende, bij zijn leven al.’ Toen hij hem meemaakte in concert viel hem de ‘blijheid’ op en ‘de onbedwingbare ritmische impuls die er van Sinatra uitging.’ Hermans had ook heel wijselijk besloten om de vervelende verhalen die over Sinatra de ronde gingen naast zich neer te leggen tijdens het concert. ‘Ten eerste geven ze een vertekend beeld van de man, ten tweede ben ik er heilig van overtuigd dat iemand die dan zo'n ploert zou zijn, nóóit op zo'n manier over liefde of over eenzaamheid kan zingen.’ Voor Hermans was Sinatra een echte theaterfiguur, die ‘als mens tegenover andere mensen’ stond.
Herman van Veen had als startende cabaretier weinig met de Nederlandse entertainers. Buiten de grote Nederlandse drie (Wim Kan, Wim Sonneveld, Toon Hermans) kwam hij volgens eigen zeggen nergens bij klaar. Hij was wel groot bewonderaar van vele buitenlandse entertainers, onder wie Frank Sinatra. Amerika was voor Van Veen het Walhalla van de entertainment. Daar kon je het vak leren van de echte grootheden als Sinatra en Sammy Davis. Van Veen trad ook zelf op in de Verenigde Staten en raakte daar bevriend met (later Oscar winnende) actrice Shirley MacLaine. MacLaine was goed bevriend met Sinatra en introduceerde de twee na een concert in Londen. Ook was Van Veen bij een etentje van Sinatra dankzij bemiddeling van MacLaine. Daarnaast raakte hij een keer verzeild bij een verjaardagsfeestje van Sinatra’s vierde (en laatste) vrouw Barbara. ‘Een heel intelligente, scherpe man, die Sinatra, die zeer geïnteresseerd was in wat ik deed. Anders dus dan zijn imago. Ook een man met gevoel voor humor. Voor we weggingen zei hij: ‘zullen we nog een keer ‘She's a jolly good fellow’ zingen? Dan kunnen jullie thuis ook nog zeggen dat je nog samen met Sinatra gezongen hebt.’
Conclusie
Er valt natuurlijk niet een zinnige conclusie te trekken over wie de grootste entertainer van de Twintigste Eeuw was. Voor werkelijk grote entertainers zelf is dat ook vaak veel minder een boeiende vraag dan voor hun fans. Sinatra hield van zijn vak en van zijn collega's en dat gevoelen was vrijwel altijd geheel wederzijds. Dat Sinatra op zijn minst een van de groten van de Twintigste Eeuw was, ook in Nederland, zullen weinigen willen ontkennen. Toch is Sinatra nog veel dieper geworteld in de Amerikaanse cultuur dan in de Nederlandse. Dat is alleen al aan de veel betere verkoopcijfers te zien van ons boek, in vertaling, in Amerika dan in Nederland (wel een goede manier om Nederlandse geschiedenis te exporteren, kennelijk). Voor wie meer wil weten over Sinatra's rol in het culturele leven in Nederland, kan verder lezen in: ons boek.
